Ludwik Michał Pac (1778-1835)

Generał Ludwik Michał hrabia Pac urodził się 19 maja 1778 r. w Strasburgu. Był synem Michała i Ludwiki z Tyzenhauzów. Pacowie pieczętowali się herbem Gozdawa przedstawiającym białą lilię przepasaną złotym pierścieniem w czerwonym polu. Olbrzymie dobra odziedziczył Ludwik Michał Pac w 1797 r. po swoim dalekim krewnym gen. Józefie Pacu, staroście wilejskim. Łącznie na jego własność przeszły 3 miasteczka, ok. 20 folwarków, kilkadziesiąt wsi, sumy w gotowiźnie przekraczające 4 mln złotych. Dodatkowo archiwalia oraz zbiory sztuki gromadzone przez kolejne pokolenia rodu Paców. Na skutek rozbiorów Polski rozległe dobra Paca zostały rozdzielone między dwa zabory. Ze względów politycznych hrabia Pac zdecydował o przeniesieniu głównej rezydencji do Dowspudy k. Raczek, gdzie wybudował okazały pałac, który miał być rezydencją wiejską, ale też swego rodzaju pomnikiem chluby oręża polskiego i znamienitości oraz poświęcania dla ojczyzny rodu Paców.

Lata 1807-1814 to okres wojskowej działalności Paca u boku Napoleona. służbę wojskową rozpoczął w 1807 r. jako oficer armii napoleońskiej w sztabie marszałka Bessièresa. Uczestniczył kampanii hiszpańskiej oraz w wojnie z Austrią. 21 grudnia 1809 r. wziął dymisję i wrócił do kraju gdzie został dowódcą gwardii narodowej departamentu łomżyńskiego. W 1812 r. ruszył na wojnę z Rosją, w lipcu 1812 r. awansowany został do stopnia generała brygady, wszedł do sztabu Napoleona. W roku 1813 dał dowody odwagi w bitwach pod Lützen i „bitwie narodów” pod Lipskiem. 12 stycznia 1814 r. awansował na generała dywizji, wcześniej objął dowództwo całej polskiej kawalerii pozostającej przy Napoleonie. 26 mają 1814 r. opuścił szeregi armii. W 1813 r. otrzymał krzyże komandorskie Legii Honorowej i Virtuti Militari, wstęgę św. Stanisława i krzyż wojskowy bawarski, wcześniej też krzyż maltański. W latach 1814-1815 Pac przebywał w Anglii. Po powrocie do kraju w 1815 r. Ludwik Michał rozpoczął intensywne działania związane z rozwojem gospodarczym i społecznym dóbr dowspudzkich. 27 listopada 1817 r. hrabia ożenił się z Karoliną Małachowską, przedtem jednak starał się o rękę Anny Sapieżanki, o którą pojedynkował się z księciem Adamem Jerzym Czartoryskim.

Ogromne dobra jakie odziedziczył gen. Ludwik Michał Pac były w znacznej mierze zaniedbane i wymagały uporządkowania. W celu ich naprawy hrabia wprowadził nowoczesne metody uprawy ziemi. Dużą rolę w unowocześnieniu dóbr odegrali zwłaszcza, sprowadzeni przez niego w 1817 r., osadnicy szkoccy i angielscy (ok. 50 rodzin). Szkoccy osadnicy upowszechnili płodozmian, uprawę ziemniaków (nauczono się przechowywać je w kopcach), buraków pastewnych (rzepa szwedzka), koniczyny oraz licznych warzyw. Rozwinęli hodowlę owiec,bydła i koni. Wprowadzili liczne zabiegi agrotechniczne m.in. osuszanie, odkwaszanie, nawożenie, kompostowanie gruntów, co w znaczący sposób podniosło wydajność plonów. W ramach unowocześniania swoich dóbr Ludwik Michał Pac obok angielskich i szkockich rolników sprowadził do Dowspudy, także rzemieślników różnych specjalności. Z pomocą angielskich i szkockich mechaników uruchomił w 1816 r. wytwórnię maszyn i urządzeń rolniczych trzecią na ziemiach polskich, po fabrykach Stanisława Zamoyskiego w Zwierzyńcu (1804/1805) i Antoniego Trębickiego w Łomnej (ok. 1811 r.). Wszystkie produkowane w Dowspudzie maszyny były wzorowane na prototypach szkockich i angielskich, które to ówcześnie były najnowocześniejsze. Szkoci zbudowali dwie wielkie młocarnie, które były zapewne od 1828 r. napędzane za pomocą turbiny Girarda. Poza tym rzemieślnicy brytyjscy w Dowspudzie wykonali kilka sieczkarni, osiem arf, maszynę do tarcia ziemniaków na paszę i na potrzeby gorzelni, sześć siewników rzędowych do rzepy i grochu. Wyprodukowano też spore ilości drobniejszych narzędzi rolniczych takich jak: żelazne pługi szkockie, kultywatory, brony, dwukołowe wozy szkockie, taczki i motyki. W latach 1816-1821 wykonano w dowspudzkiej wytwórni kompletne wyposażenie do browaru, gorzelni, krochmalni, olejarni, garbarni oraz bielarni płótna i lnu. Dla potrzeb gospodarstwa leśnego zbudowano ogromny tartak mechaniczny o 12 piłach, który mógł być poruszany kieratem bądź kołem wodnym.

Ludwik Michał hrabia Pac był bez wątpienia wielbicielem sztuki. Poświęcił wiele trudu i pieniędzy na zakup dzieł sztuki (obrazy, rzeźby). Nie ograniczał się jednak tylko do pasji kolekcjonowania, był też hojnym mecenasem. Na osobiste zamówienie Paca tworzyło grono polskich i zagranicznych artystów (m in. sprowadził do Polski Henryka Marconiego).

W 1825 r. gen. Ludwik Michał Pac został senatorem – kasztelanem Królestwa Polskiego, w 1828r. członek Sądu Sejmowego. Po wybuchu powstania listopadowego dokooptowany do Rady Administracyjnej, pod nieobecność gen. J. Chłopickiego przyjął na dobę naczelne dowództwo. Od 12 grudnia członek rady przy dyktatorze. 25 stycznia 1831 r. podpisał akt detronizacji cara. Od 15 marca dowódca rezerw piechoty, a od 29 kwietnia dowódca wszystkich rezerw na lewym brzegu Wisły. W maju Pac stanął na czele korpusu rezerwowego, 26 maja brał udział w bitwie pod Ostrołęką, gdzie został ciężko ranny. 28 maja otrzymał godność senatora – wojewody. Do końca pozostał w armii. Za udział w powstaniu listopadowym dobra gen. Ludwika Michała Paca pod koniec 1831 r. zostały zajęte w sekwestr, a w konsekwencji skonfiskowane. Świetnie dotąd prosperujące majątki podupadły.

Na emigracji Pac początkowo przystąpił do Komitetu Narodowego Polskiego, lecz szybko wycofał się z jego prac. Brał udział w wielu misjach dyplomatycznych (Anglia, Włochy). Współpracował z ks. Adamem Jerzym Czartoryskim. Ludwik Michał Pac zmarł 31 sierpnia 1835 r. w Smyrnie (obecnie Izmir) w Turcji, pochowany został na dziedzińcu klasztoru św. Polikarpa.

Opracował:

Marek Sidor